Birleşik Krallık’ın Chagos Takımadaları’nı Morityus’a devretme kararı, uluslararası ilişkiler ve dekolonizasyon süreçleri açısından önemli bir dönüm noktasını temsil etmektedir. Bu çalışmada, söz konusu kararın tarihsel arka planı, jeopolitik önemi ve muhtemel sonuçları detaylı bir şekilde incelenecektir.
Tarihsel Arka Plan
Chagos Takımadaları, Hint Okyanusu’nun stratejik bir noktasında yer alan ve toplam yüzölçümü 60 km² olan küçük bir adalar topluluğudur. 16. yüzyılda Portekizliler tarafından keşfedilen adalar, 18. yüzyılda Fransa’nın, 19. yüzyılda ise Büyük Britanya İmparatorluğu’nun kontrolüne geçmiştir.
1814-1815 Paris Antlaşmaları ile resmen İngiliz kolonisi haline gelen takımadalar, Soğuk Savaş döneminde özel bir statü kazanmıştır. 1965 yılında Britanya Hint Okyanusu Toprakları (British Indian Ocean Territory) adı altında Britanya Denizaşırı Toprakları’nın bir parçası olarak yönetilmeye başlanmıştır.
Stratejik Önem ve Askeri Kullanım
Chagos Takımadaları’nın en büyük adası olan Diego Garcia, 1971 yılında ABD’ye askeri üs olarak tahsis edilmiştir. Bu üs, Körfez Savaşı (1991-1992), Afganistan Operasyonu (2001) ve Irak İşgali (2003) gibi önemli askeri operasyonlarda kullanılmıştır.
Bu durum, bölge ülkelerinin tepkisini çekmiş ve Hint Okyanusu’nun askerileştirilmemesi yönündeki talepleri artırmıştır.
Hukuki Süreç ve Uluslararası Baskı
2000’li yıllardan itibaren Chagos Takımadaları’nın statüsü, İngiliz iç hukukunda ve uluslararası arenada tartışma konusu haline gelmiştir. 2019 yılında Uluslararası Adalet Divanı (ICJ), adanın bağımsızlık yolunu açan önemli bir tavsiye kararı almıştır.
Bu karar, Birleşik Krallık’ın uluslararası hukuka uyum sağlama konusundaki hassasiyetini artırmıştır.
Birleşik Krallık-Morityus Anlaşması
Ekim 2024’te Birleşik Krallık Dışişleri Bakanlığı, Chagos Takımadaları’nın egemenliğinin Morityus’a devredileceğini açıklamıştır. Anlaşmanın önemli noktaları şunlardır:
- Diego Garcia’daki ABD askeri üssü 99 yıl boyunca varlığını sürdürecektir.
- Anlaşma, Birleşik Krallık’ın küresel güvenlik rolünü güçlendirmeyi amaçlamaktadır.
- İngiliz Milletler Topluluğu (Commonwealth) ile ilişkiler pekiştirilecektir.
Anlaşmaya Yönelik Tepkiler ve Tartışmalar
Anlaşma, Birleşik Krallık içinde çeşitli tepkilere yol açmıştır:
- Milliyetçi-muhafazakâr kesimler, anlaşmayı “ülkeye ihanet” olarak nitelendirmiştir.
- Diğer denizaşırı toprakların da kaybedileceği endişesi dile getirilmiştir.
- Başbakan Keir Starmer, Chagos’un durumunun diğer denizaşırı topraklardan farklı olduğunu vurgulamıştır.
Sonuç ve Değerlendirme
Chagos Takımadaları’nın Morityus’a devri, Birleşik Krallık’ın koloni geçmişiyle yüzleşme ve uluslararası hukuka uyum sağlama çabasının bir göstergesidir. Ancak bu karar, ülke içinde ve dışında çeşitli tartışmaları da beraberinde getirmektedir. Bu süreç, şu önemli sonuçları ortaya koymaktadır:
- Dekolonizasyon süreçlerinin karmaşıklığı ve uzun vadeli etkileri
- Uluslararası hukukun büyük güçler üzerindeki artan etkisi
- Stratejik çıkarlar ile hukuki yükümlülükler arasındaki denge arayışı
- Eski imparatorlukların günümüz jeopolitiğinde yaşadığı dönüşüm
Sonuç olarak, Chagos Takımadaları’nın devri, sadece bölgesel bir mesele olmaktan öte, uluslararası ilişkilerde değişen güç dengelerini ve hukuk anlayışını yansıtan önemli bir gelişmedir. Bu sürecin, benzer durumdaki diğer bölgeler için de emsal teşkil etme potansiyeli taşıdığı unutulmamalıdır.
